Itlatlauhtiliz in Conetl ihuicpa Inantzin
No nantzin, ti yaz ti tlaxcalchihuati ompa
motlecuilpan xi nech toca ompa nopampa xi choca.
No nantzin, intla aca mitz tlahtaniz tlecan ti choca, xic ilhui:
"Cuahuitl zenca xo-xohqui huanin pohtli nech chohtia."
motlecuilpan xi nech toca ompa nopampa xi choca.
No nantzin, intla aca mitz tlahtaniz tlecan ti choca, xic ilhui:
"Cuahuitl zenca xo-xohqui huanin pohtli nech chohtia."
Súplica de un Hijo a su Madre
(Traducción literal)
Mi madrecita, cuando vayas a hacer tus tortillas,
allá entiérrame en tu clecuil y allá llora por mí.
Madrecita, si alguien te pregunta porque lloras, diles:
"Que la leña está verde y el humo me hace llorar."
(Traducción metafórica)
Mi madrecita, cuando vayas a hacer tus oraciones,
entiérrame en tu alma y ruega por mí.
Madrecita, si alguien te pregunta porque lloras, diles:
"Es que mi hijo está joven y sus penas me hacen llorar."
Mi madrecita, cuando vayas a hacer tus tortillas,
allá entiérrame en tu clecuil y allá llora por mí.
Madrecita, si alguien te pregunta porque lloras, diles:
"Que la leña está verde y el humo me hace llorar."
(Traducción metafórica)
Mi madrecita, cuando vayas a hacer tus oraciones,
entiérrame en tu alma y ruega por mí.
Madrecita, si alguien te pregunta porque lloras, diles:
"Es que mi hijo está joven y sus penas me hacen llorar."
Traducido por Don Genaro Medina Ramos
http://jupiter.plymouth.edu/~wjt/Nahuatl/nahuatl.html
http://jupiter.plymouth.edu/~wjt/Nahuatl/nahuatl.html
La Loa de Juana Inés
Español: Alabado seas por siempre,
Señor de las majestades, que a los pequeños descubres tus misericordias grandes. ¿Qué podemos decir más cuando son tan insondables, Santísimo Sacramento, los misterios inefables con que en aquestos viriles os ostentáis fino amante? Indio: ¿Tlein oc nel toconitozque, toteoyeyotlatocatzin, teotlatoani Jesucristo, ca teochalchiuhcachimaltzin? ¿Tlein nel nozo tiquitozque? Ca nel amo tlein ticmati, íquac timitztottilía, tzopelcatlatlazotlanqui, nalquiztonatezcatitlan titechmomacaticatqui, in tocnotetepitonyo, ¿tlein mixpantzinco quitláliz? Ca zan yéhuatl in toyollo, ca cenca xotlaticatqui motlazoyollopantzinco, chalchiuhteoyeyocatlanqui. |
Español: Alabado seas por siempre,
Señor de las majestades, que a los pequeños descubres tus misericordias grandes. ¿Qué podemos decir más cuando son tan insondables, Santísimo Sacramento, los misterios inefables con que en aquestos viriles os ostentáis fino amante? Indio: ¿Qué diremos todavía, divino Señor nuestro, divino Señor Jesucristo, divino escudo de jade? ¿Qué hemos de decir? Que no sabemos nada, cuando te vemos, consumado amor y dulzura, entregándote a nosotros entre penetrantes resplandores, nuestra miserable pequeñez, ¿qué puede ofrecer en tu presencia? Sólo nuestro corazón, lleno de fervor ante tu corazón precioso, divino, perfecto. |
|
|
Música: Icnocuicatl
Intérprete: Lila Downs
Compositor: Natalio Hernández, poeta Nahuatlaco
Intérprete: Lila Downs
Compositor: Natalio Hernández, poeta Nahuatlaco
Cantares Mexicanos 27:24
Dios te ha formado,
te ha dado vida como una flor, te pinta como canción. |
Dios mitzyocox
aya xochitla ya miztlacatili yan cuicatl mitzicuiloa. |
Balada IX
Éstas nuestras canciones llegan
hasta nuestro Señor el Sol. Llegan hasta Santa María. ¿Qué? ¿Qué dice Dios? |
Chitla ytech onaçia tocuiyc tonatihu aa.
Yyave ytech onaçia Santa Maria qnona. Ehua yyahue qnoni quitohuâ ya ye? Huaya Dios yya oohuiya. |
Traducida por John Bierhorst
Ballads of the Lords of New Spain, p. 100-101
Ballads of the Lords of New Spain, p. 100-101
Balada XIX
De Neçahualcoyotzin quando andaba uyȇdo del Rey de Azca putzalco
one notlacat aa - yyahue - one no quiçaco dios ichani - y tlalticpac qui ninotolinia ohuaya o huaya · y ma o nel noquiz y ma o notlacat a niquitohua yyeehuȃya · tlee nayçiz onnohuaco tepilhua no ateyxco ninemi q̑ huel xi mimatiya ohuaya ohuaya ye ya nonehuataz yn tlaltic paqui yeyatla nolhuil çã ni n/atliniya toonehuȃ çã noyolo tinocniuh yn ayaxcana yn tlal ticpac ya nican a ohuaya ohua ya q̑ni nemohua yaa · yn tenahua qui · mach ilihuiz tiyanemia tehuic teyxco niyanemi çã n ihuiyaa çȃn i çȇmele - yn çã nonopechtecȃ çȃ nitoloti nemi ay̑ tenahuac a · ohua ya ohuaya · çã yey̑ca nichoca yeehuaya · nic notla-mati yeehuaya · nonic nocahualoc · qui tenahua qui tlalticpaqui · q̑ cone qui moyolo yehua · ypalne mohuani · maoc melel onquiçȃ / a ycnopilotl huiya · maoc oti malihui · monahuaqui titeotl ye hua Dios in totecoyo · a tinnechmiquitlani ohuaya ohuaya açȏmo ye neli tipaquitiyane mi tlalticpȃqui · aca çȃ titoc nihuȃn inic hualpȃquihuȃ tlal ticpaqui aca nnoch ihui titoto liniya - aca noch ihui teopohui tenahuac ya nican ȃ / ohua ya ohuaya ma xicnotlamati noyolo yehua macaoc tle xicyocoya yeehua ya / ye nelin ayaxcȃ·n icnopil tihuȃ y tlalticpaqui · ye neli cococ ye otimalihui oo y motloc mona huȃ y · ynpalnemohuȃ yyao yya hue · ahuayya oohuiya çȃ niquitemohuaya - niquimil namiqui · yn tocnihuȃ cuix o cẽpa huiçẽ y cuix oc nemiqui hui çȃ cȇ tiyapulihuia çã cȇ ye nican i / yn tlalticpaqui · ma ca cocoya yyolo · ytloc ynahua qui ynpalnemohua yya o · yyahue · ahuayya oohuiya - |
Of Nezahualcoyotzin when he was fleeing from the king of Azcapotzalco
I'm born in vain, come forth in vain from God's home. On earth I'm poor. Let me not come forth! Let me not be born! I say, what will befall me? All the princes have come to be assembled. I give no offense. Take care! Oh yes, I'm to go away ascending from my seat on earth, my lot, I who am poor. My heart is suffering, friend. This earth is hardship. How does one live in company? We're inconsiderate of others, and I give offense. Just gently! Serenely! I just bend down, I just go bowing in the presence of others. For this I weep. I grieve. I'm bereft in this company here on earth. What does your heart require, O Life Giver? Be entertained! Let bereavement suppurate near you, O Spirit! O God, you want me dead! Aren't we truly happy on earth? It seems we're each other's comrades. So there is happiness on earth. It seems to be that way with all of us who are poor. It seems to be that way with every sufferer here in this company. Grieve, my heart! Make nothing! True, there's hardship, there's bereavement on earth. And true, this wound would suppurate near you and in your presence, O Life Giver. I seek comrades, I recall them. [But] do they come again? do they come to life again? We die forever and utterly here on earth. Let no one's heart be wounded near and in the presence of Life Giver. |
Traducida por John Bierhorst
Ballads of the Lords of New Spain, p. 122-125
Balada XXII
maquizcuepuni oohuaye y moxo chihu aya chalchimimilihui
xo chiyzhuayo y tomac omaniya q̑çȃliyexochitl yeçȇ tonequimi lol hatepilhua huiya yyayya çȃ tictotlanehuiya y tlalticpȃc a ohuaya ohuaya ma yzquixochitli ma cacahuaxo chitli neneliuhtimaniya to mac omaniya q̑çȃliyexochi tli yeçȇ tonequimilol ȃtepil hua ahuiya yya ye çȃ tictotlane huiya y tlalticpȃc a ohuaya ohuaya çȃ nihuallaocoya çȃ nitiçȃhua çi huiya cano tihui ye ychano ayoc hualnecuepȃlo ayoc hualyloti hua yeehuaya çȇ tihui ocano ti hui ohuaya ohuaya ma ytquihuan i ychano xochitli cuicatli ma ye ninapȃtihu i teocui tlacacaloxochitli queçȃlizqui xochitli yn tomac omania ayoc hualylotihua yehuaya çȇ tihui oocano tihui ohuaya ohuaya titotoliniyan in anica tochan tima çȇhualti cano ximohua yehuaya cano ye ycha huiya yoyahue huia hue çȃ achica onetlalcahuilo nica n an ohuaya ohuaya çȃ totla■■nehuipȃni y tinemi ye ni caa timacehualti cano ximohua ye huaya cano ye ycha huiya oyahue huixahue çȃ achica onetlalcahui lo nican an ohuaya ohuaya ohu aca çȃn iuh ye noyaz çȃn iuhqui noyaz y cano ye ychȃ haca opȃ oquiz taz ycnopilootl huiya aca nnocotla mitaz yn icococa yn iteopuuhca tlatic pȃc oo ninotolinia ohuaya ohuaya y çȃ one one nonemico ninoteopuhuaco tenahuaq̑ aca nocotlamitaz yn ico coca yn iteopuuhca tlalticpac oo ni notoliniyȃ ohuaya ohuaya |
Your flowers blossom as bracelets, swelling as jades, the petals abounding, they lie in our hands. These fragrant plume flowers are our adornment, you princes. Aya! We only borrow them on earth.
Let the popcorn flowers, the raven flowers be scattered, and fragrant plume flowers lie in our hands. They are our adornment, you princes. Aya! We only borrow them on earth. I, Tizahuatzin, am grieving here. Where are we to go? To His home! There can be no coming back, there can be no return. We go away forever. Beyond is where we go. Let these flowers, these songs be carried from his home. And would that I might go away adorned. Gold raven flowers, plume popcorn flowers lie in our hands. There can be no return. We go away forever. Beyond is where we go. We underlings are miserable, for our home is not here. It's where all are shorn, and that place is His home. Alas, the abandoning comes soon. We underlings, we who live here, are merely borrowed. Where all are shorn, that place, is His home. Alas, the abandoning comes soon. And so I must go, must go to His home. Will there be a second misery? And when I've gone, will I have put an end to this pain and suffering? On earth I am miserable. In vain, in vain I came to live. I came to suffer in the presence of others. When I've gone, will I have put an end to this pain and suffering? On earth I am miserable. |
Traducida por John Bierhorst
Ballads of the Lords of New Spain, p. 130-131
Balada XXIV
Que haya camaradas, que conozcan flores. Las canciones se elevarán, y después nos marchamos a Su casa. Solamente nuestras canciones viven aquí en la tierra.
Dejamos nuestras canciones, nuestras creaciones. Serán conocidas: las canciones se elevarán. Y después nos marchamos a Su casa. Solamente nuestras canciones viven aquí en la tierra. Mi corazón escucha canciones, y yo lloro, yo sufro, por estas flores. Tendremos que irnos y dejarlas aquí en la tierra. Simplemente las tomamos prestadas, y nos marchamos a Su casa. Déjenme tomar esta multitud de flores para mi collar. Déjenme tenerlas en mis manos. Que sean mi corona de flores. Tendremos que irnos y dejarlas aquí en la tierra. Simplemente las tomamos prestadas, y nos marchamos a Su casa. Dador de Vida, ¡recoges tus buenas canciones como si fueran jades! Así es como juntas a los camaradas aquí en la tierra. Canto tristemente, llorando con estas flores, estas buenas canciones, no pueden ser llevadas a Su casa. Solamente viviran aquí en la tierra. Entonces, alegrémonos, amigos. Amigos, que nadie sufra aquí. Pareciera como si la tierra no es hogar de nadie. Nadie puede quedarse. Las plumas se rompen, las pinturas se arruinan, flas flores se marchitan. Todos vamos rumbo a Su casa. Así es la vida. Le gente se conoce brevemente aquí en la tierra cerca de ti y en tu presencia, Dador de Vida. Nadie puede quedarse. Las plumas se rompen, las pinturas se arruinan, las flores se marchitan. Todos vamos rumbo a Su casa. |
maoc onicniuhtihua yehuaya maoc totiyximatica xochitl yca
y - onehualoz yn cuicatlo ti yaq̑ ye ychȃ / çã totlatolo yn o nemi çẽ nicȃn i tlalticpaca o huaya ohuaya çã ye tococauhtihui ohuaye y̑ to tlaocol i tocuic o çã ye onixima choz oneloz y cuicatl o tiyaq̑ ye y chȃ çȃ totlatolo yn onemi çẽ nicann i tlalticpȃca ohuaya ohuaya cuicatli quiçãq' y noyolo nicho ca yehuaya ye nicnotlama tiya xochitica ticauhtehuazq̑ tlalticpac ye nican i çã tictotlane huiya o tiyazq̑ ye ychȃn ohua ya ohuaya ma nicnocozcati nepapȃ xochitl ma nomac omaniya ma noc pacxochihui ticauhtehuaz q̑ - tlalticpac ye nican i çã ticto tlanehuiya o tiyazq̑ ye ynchȃn o huaya ohuaya ohu aca ç iuhqui chalchihuitl ohua ye y tocopepena y yectli ya mo cuic ypalnemohuani çã no y uhqui yn icniuhyotl aya tocoçequi xtiya tlalticpac ye nican ohuaya ohuaya yc notlaocoya nicuicanitli yca nichoca yn aytquihua xochitl cono ye ychann i haytquihuaz yectlo cuicatl ye çȇ nemiz ye nica n i tlalticpaqui mooquic too nahuiyacan i antocnihuan i ohuaya ohuaya y macayac ycnotlamati ye nica n atocnihuan i acan çȏ hayac hue l ichãn i tlalticpaqui ayac mo cahuaz q̑çãli ya puztequi ya ye huaya y tlacuiloli ya çȃ oopupuli hui xochitl ocuetlahuiya ye hua yxquich opan yahu i cano ye y chann a ohuaya ohuaya y çã no yhui tinemi çã cuel achic yn motloc monahuaqu in ipal nemohuanin i hualneyxima cho tlalticpac ye nicani ayac mo cahuaz q̑çãli ya puztequi ya ye huaya y tlacuiloli ya çãn oopupuli hui xoochitl ocuetlahuiya yehua |
Traducido por John Bierhorst
Ballads of the Lords of New Spain, p. 134-137
Ballads of the Lords of New Spain, p. 134-137
Balada XXVI
El águila grita, el jaguar ruge ante Cacamatl en el Pueblo Cuchillo de Espina.
Flores son rociadas. Tus flores de guerra, flores de jaguar, brillan como águilas. Ahí están: en el campo. Sí, éstos son tus amados, tus flores, Dios. Tus flores de guerra, flores de jaguar, brillan como águilas. Y ahí están: en el campo. |
Ni y cacãmatlo ay huiziztepetl a ohuaya ohuaya
y cuauhtli çãzi ya ozelotl chocȃ a o com ixpani y cacamatlo ay hui ziztepetl a ohuaya ohuaya. Xochitl çeçȇliuhticac oohuaye cuapupuyahuatimani oo moya oxochihu i oçẽloxochitla ỹn ocã maniya yxtlahuaquiteca o huaya ohuaya. Neli mach i motlaçȏ y moxochi oo yn dios a ya cuapupuyahu timani oo moyaoxochihui o cȇloxochitli yn oca mani ya yxtlahuaquitec a ohuaya ohuaya. |
Traducido por John Bierhorst
Ballads of the Lords of New Spain, p. 139
Ballads of the Lords of New Spain, p. 139
Cantares Mexicanos 40
Las flores son nuestro único adorno. Sólo a través de canciones nuestro dolor en la tierra desaparece.
|
Çanyo in xochitl in tonequimilol çanyo in cuicatl ic huehuetzin telel a in tlpc a ohuaya ohuaya.
|
Traducido por John Bierhorst
Ballads of the Lords of New Spain, p. 144-145
Ballads of the Lords of New Spain, p. 144-145
Balada XXIX
"Amigos, que no sea 'nunca dos veces' que venimos al mundo," dicen los corazones de Montezuma, Citlalcoatzin y Cahualtzin. "Que haya placer, que haya danzas, príncipes. ¡En ninguna parte hay tal lugar!
Dios Dador de Vida vive dentro de ti. Él pinta, Él crea, dentro de ti, O príncipe Chichimeca, O Nezahalcoyotl. |
tlaca hayopȃ tihuiç? tlalticpac a tocnihua ahuiya quitohua yyollo
motecuizomaçin çitlalcohuazin n i cahualtzin huiya y nia honahui alo ma onetotilo ȃtepilhua aoççȏn / yuhca cano ye yuhcan aya oo ahua y■o mitec onemiya nipalnemohuani mitec oya tlacuilo hua tlaocoyan ipalnemohua ye hua Dios huiya chichimecatli yn tecpili yn neçȃhualcoyotla o huaya ohuaya |
Traducido por John Bierhorst
Ballads of the Lords of New Spain, p. 146-147
Ballads of the Lords of New Spain, p. 146-147
Balada XXXII
de Nezahualcoyotzin
En la casa de pinturas Dios comienza a hacer música, esperciendo flores, canciones. Las canciones suenan estridentemente, llegan sonando como campanas. Nuestros cascabeles de flores le responden. Él esparce flores, canciones. El buen chachalaca canta sobre estas flores, liberando estas canciones. Una multitud de cisnes responden al Buen Cisne, el verdadero cantante. Sus corazones son pinturas. Tú cantas, tú tocas tu tambor. Tú, cantante, das placer en esta casa de lugares verdes. Tú esparces flores narcóticas, flores de cacao. Tú, cantante, das placer en esta casa de lugares verdes. Tú esparces flores, una multitud de flores. Das placer, Príncipe Nezahualcoyotzin. Mi corazón las disfruta. Yacen en tus manos, tomas estas flores de lugares verdes para tu collar. Todas ellas vienen del Lugar de Dualidad, del Cielo. Con éstas das placer, Príncipe Nezahualcoyotzin. Tu corazón las disfruta. Yacen en tus manos, tomas estas flores de lugares verdes para tu collar. |
de Neçahualcoyotzin
amoxcalco pehua cuicayeye cohua yehuaya dios i quimo yahua xochitl on ahuiya cui catl o hama yyahue hahua yya a oviya oviya ycahuaca cuicatl oyo·huale huatihuiz çã · quinaquiliya toxochayacachi / quimoya hua xochitli on ahuiya cui catl o hamayyahue hahua yya o / oviya oviya xochiticpac cuica y yectli coçx coxi ye coyatotoma cujtl qo - ha ylili - yaha ylili y / o / huio hui ohui ohuaya ohuaya çã ye coyanaquiliya o - y nepȃpa q̑chol - yn yectli q̑chol · y hueli ya cuica y · o · ha ylili · yaha yli li y · o · hui ohui ohui ohuaya ohuaya >amoxtlacuiloli y moyolo t■ cuicaticacȏ · yn ticçȏçȏ ■■ ye mohuehueuh - yn ticuicanitli xopancalayteco yn toteya ahuiltiya yao yli · yaha ylili·li·li · yliya o hama ha yya / ohuaya ohuaya tzan ticmoyahua oo - yn puyu maxuchitla - y cacahuaxo chitli - yn ticuicanitli xopã calayteco yn toteyaahuiltiya yaolli · yaha ylililili · yliya o hama hayya / ohuaya ohua ya xochitli ticyamanãya y nepã pa xochitli yn cȃ toteyahuil tiya - titepilçinȏ tineçãhual coyotzin - a noyol quimati mo mac onmaniya ticmocozcatiya / xopȃn i xochitli·n o amaha om hama hayyahu ohuaya ohuaya çã moch opã ye huiz a ommeyo ca ylhuicatliteco ycã tote yahuiltiya titepilçi in oo ti netzahualcoyotzin - a moyol quimati momac omaniya ticmocozcatia xopãn i xochitlin o amaha ■m hama hayyaha ohuaya o huaya |
Traducido por John Bierhorst
Ballads of the Lords of New Spain, p. 152-155
Ballads of the Lords of New Spain, p. 152-155
Balada XXXIV
Como flores, las canciones son nuestro adorno, amigos. Es por ésto que hemos venido a vivir en la tierra.
En verdad nuestras canciones, en verdad nuestras flores son buenas canciones. Tomemos éstas de jade, éstas de oro, estas amplias plumas. Dejenme tenerlas aquí al lado del tambor. ¿Puede ser cierto que la muerte para nosotros sería vencida aquí en la tierra? Cancionero que soy, o que así fuese. Estamos contentos con canciones, adornados aquí con flores. Sí, nuestros corazones las disfrutan. Ay, nos marchamos y las dejamos, y por eso lloro, sufro. Si tan sólo no fuera cierto: nadie cuando se haya ido disfrutará tus riquezas, tus flores, Dios Creador de Sí Mismo. Nos vamos y las dejamos, y por eso lloro, sufro. Como flores aquí los nobles, ¿los camaradas vienen girando? Gocen. Aquí en la tierra. El Lugar Desconocido, ese otro lugar, no es igual que la tierra. Los flores, las canciones yacen aquí. ¡Por siempre aquí! Que todos sean adornados. ¿Quién es conocido en ese lugar? No es cierto que ahí hay vida. Él no sufre, Él no recuerda a nadie. No es cierto que vivimos en Nuestra Casa. |
ach iuhqui xochitl · yn cuicȃtl / yn tonequimilol i antocnihuã / yca
ye tonemico · yn tp̑c · ca ohuaya o yye neli yehua tocuic - ye neli ye toxochi oo yectli ya cuicatli - y̑ tlanel chalchihuitl · y teo cuitlatl · yn q̑tzali patlahua / tla noconomanili huehuetitla ye nican · cuix neli can pulihuiz yn tomiquiz yn tp̑c·qui ha hu■ nicuicani tla / yca hui ye yuhcan ohuaya o tocuicȃpactia yoo ohaye / tito xochinquimolohua nican ne li mach in quimatin · toyolo ye huȃ / çã toconcauhtehua oohua ye yncȃ ye nichoca nicnotlama tiya ohuaya o yn tlacã ye nellin ayac / ye cotlami tehuaz monecuiltonol y moxochi uh moyocoyatzin yehua ya dios i / çȃ tococauhtehuȃ oohuaye - yn ca ye nichocȃ - nicnotlamatiya ohuaya o / xochitica ye nicȃn momalina co tecpinlotl · ynn icniuhyotl - ma yc xonahuiyacan / aya - y çe nican/n i tlalticpac a ohua ya ohuaya q̑nonamicȃn i cȃno ye yuhcȃn ni · ayaoc no yuhcȃn i tp̑cqui - xochitli · cuicantli · y̑ manȇ ye ni cȃn an / ohuaya o çȃ çȇ ye nican / ma nequimilo lon / acon maho ye yuhcȃ / aya oc nellon / onnemohua yehuȃya aya tlaomcoya · aya quilnamiqui / om ya huixahue / annelli tochȃ-no tiyanemi ohuaya ohuaya |
Traducido por John Bierhorst
Ballads of the Lords of New Spain, p. 158-161
Ballads of the Lords of New Spain, p. 158-161